Een artikel uit Stadswerk Magazine

Een wijk met sociale opgaven, maar ook veel groenblauwe potentie. De Dordtse Staart is een uniek gebied langs twee rivieren en toegangspoort tot de Biesbosch, maar ook: thuisbasis van grote industriële bedrijven. De gemeente Dordrecht wil samen met bewoners en overige stakeholders de wijk omtoveren naar een ‘Groene Gezonde Staart’. Zij werken in een zogeheten Groene Cirkel samen om projecten te versnellen die de wijk groener en gezonder maken. Dat gebeurt langs een weg die voor elk van de betrokken partijen baten opleveren die er voor hen toe doen. En die geen van de partijen alleen kan realiseren. Deze Groene Cirkel is onderdeel van een groter netwerk: de Groene Cirkel Groene Gezonde Stad van de provincie Zuid-Holland. In dit netwerk slaan verschillende partijen de handen ineen om samen te werken aan radicale vergroening van steden en dorpen.

Gemeenschappelijke droom
Partijen binnen de Cirkel zoeken naar een gemeenschappelijke droom waarin ze hun eigen ambities kunnen realiseren door er samen aan te werken. De droom voor De Staart is een groen en gezond woon- en werkgebied. Met meer groen in de kern van de wijk, ruimte voor beweging en sociale activiteiten. De gemeente denkt daarnaast aan nieuwe woonvormen, innovatieve werkplekken, duurzame voorzieningen en een getijdenpark aan de rivier. De landschappelijke kwaliteit is leidend voor het ruimtelijk raamwerk. Er wordt gebruik gemaakt van de unieke positie van de wijk, tussen twee rivieren, en als de overgang van stad naar de Biesbosch.

De partijen binnen de Cirkel maken nu de stap om het droombeeld te vertalen naar projecten die helpen om de droom te realiseren. Dit kan door vergroening mee te koppelen met projecten die toch al gaan plaatsvinden, zoals groot onderhoud. Een voorbeeld is de Haringvlietstraat op De Staart. Deze straat heeft fysieke ontwikkelingen op stapel staan: rioolvervanging, aanpak van verontreinigde gronden, vernieuwen van de bestrating, deels doorvoeren van eenrichtingsverkeer, etc. Bovendien heeft de gemeente zichzelf voorgenomen om dit project meer integraal te gaan aanvliegen. Hiertoe gebruikt zij een integrale buurtaanpak die bijdraagt aan zowel fysieke als sociale opgaven, waaronder de vergroeningsopgave.

Inzicht in de maatschappelijke kosten en baten van groen kan een belangrijke versneller zijn.

Het toevoegen van groen bij dergelijke projecten is echter uitdagend. Betrokken partijen laten zich te vaak leiden door de kosten in plaats van de baten van groen. Dit betekent dat er weinig geld is voor investeringen en onderhoud als problematisch (en dus kostbaar) wordt beschouwd. Bij een gemeente zijn de budgetten vaak te klein om vergroening serieus aan te pakken. Daarbij komt nog dat vergroening veel afdelingen raakt - denk aan gezondheid, klimaatadaptatie en (beheer van de) openbare ruimte - en onder de streep er geen afdeling echt verantwoordelijk is.

Belangrijke versneller
Inzicht in de maatschappelijke kosten en baten van groen kan daarom een belangrijke versneller zijn. In het Groene Cirkels-netwerk is echter vastgesteld dat het bij projecten ontbreekt aan kennis en ervaring hieromtrent. Voor De Staart Oost is daarom een sessie (dagdeel) georganiseerd om partijen binnen de Cirkel te leren om de toegevoegde waard van hun project te onderbouwen. Deelnemende partijen aan deze sessie waren Gemeente Dordrecht (cluster Stad en cluster Ruimtelijke Kwaliteit), Provincie Zuid-Holland en IVN natuureducatie. In de sessie is in kaart gebracht welke stakeholders er in de breedte zijn. Wie zijn erbij betrokken, en nog belangrijker: wie moet je meekrijgen om het project tot een succes te maken? Voor De Staart Oost is bijvoorbeeld geïdentificeerd dat de bedrijven nog niet aan tafel zitten, terwijl ze in potentie een belangrijke rol kunnen vervullen.

Vervolgens is vastgesteld wat deze stakeholders zouden willen bereiken met het project. Zo is het aannemelijk dat bedrijven hun werknemers een prettigere werkplek willen bieden om een hogere arbeidsproductiviteit te bewerkstelligen. Vanuit deze insteek is een effectenboom (zie figuur 1) gemaakt. Dit is een gestructureerde manier om de effecten van een project te onderzoeken. Het begint bij de maatregelen: welke maatregelen kunnen worden genomen en welke effecten hebben deze? Een boom zorgt bijvoorbeeld voor schaduw en vangt veel CO2 op, maar zit minder in de zichtlijn van mensen dan laag groen. Op een grasveld kan worden gesport en gespeeld, maar het draagt minder bij aan de biodiversiteit dan een perkje met verschillende planten.

De voornaamste baten
Ter indicatie is berekend welke baten deze effecten opleveren (zie figuur 2). De bedragen in deze figuur zijn een optelsom van de waarde die 1 hectare vergroening de komende dertig jaar toevoegt. De voornaamste baten zijn de stijging van de vastgoedwaarde, een hogere arbeidsproductiviteit en minder gezondheidskosten als gevolg van verminderd autogebruik. Met name de hogere arbeidsproductiviteit is een waardevol inzicht, omdat deze baat vrij direct ten goede komt aan de werkgevers. De verwachting is dat werkgevers hierdoor eerder geneigd zijn bij te dragen aan het vergroeningsproject.

De doorrekening dient als belangrijke onderbouwing van de waarde van vergroening. De verwachting is dat stakeholders, zoals bedrijven, de gemeente en het waterschap, zich minder laten leiden door de kosten en meer door de baten van groen. Door stakeholders aan te sluiten kan een sterke coalitie worden gevormd om de vergroeningsprojecten van de grond te krijgen. Dit vraagt om een gerichte strategie om stakeholders te betrekken bij het voorbereiden van projecten. Projecten waar zij op basis van de inzichten baat bij hebben. In deze voorfase is het bovendien belangrijk om de groenbeheerder(s) vaak en intensief te betrekken. Dit vanuit het oogpunt van kosten: keuzes in de voorfase kunnen van grote invloed zijn op het beheer, en dus op de beheerkosten. Maar ook van baten: door eisen aan of vanuit beheer te stellen, is de kans groter dat de te verwachtte baten op de lange termijn overeind blijven. 

Deze bijdrage is onderdeel van een reeks die Stadswerk magazine wijdt aan de City Deal Openbare Ruimte. Dit artikel is geschreven door Mark Bode (Rebel Group), Berry Gersonius (Resilien services), Ellen Kelder (Gemeente Dordrecht) en Jan Smelik (Rebel Group).