- door Bart Stoffels en Ruben Nicolas-

De Utrechters die ons pad kruisen zullen vermoedelijk niet weten wat een Groene Schaalsprong is, het thema van de City Deal Openbare Ruimte Zomertour. Maar om zich heen zien zij overal hoe de natuur zich stap voor stap een weg terugvecht in het versteende stadslandschap.  Vierhonderdenveertig hectare groen er bij in 2040. In een stad die een binnenstedelijke bouwopgave heeft van 60.000 woningen in diezelfde periode. Het klinkt als een gevecht tegen de bierkaai, een mission impossible. Maar Utrecht is de Groene Schaalsprong aangegaan vanuit een diep besef in de ambtelijke organisatie en het college dat groen een basisvoorwaarde voor de stad en haar inwoners is. Evenals bereikbaarheid, sociale voorzieningen of drinkwater dat zijn.

We fietsen op een zonovergoten nazomermiddag in september een rondje door de stad om te zien hoe de eerste tastbare voorbeelden van de Groene Schaalsprong er uit zien. De tocht begint bij de Croeselaan, voorheen een doorgaande autoweg met twee keer twee rijstroken. “Nu heeft de weg een ‘harde knip’ bij het Jaarbeursplein gekregen en hebben we het profiel teruggebracht tot twee keer één. Nou ja, bijna overal dan”, geeft Frank van der Zanden van de gemeente Utrecht aan. Saillant detail is dat het hoofdkantoor van de RABO Bank wel een tweede rijstrook wist uit te onderhandelen voor de bereikbaarheid van de eigen parkeergarage. Tegelijkertijd profiteren de werknemers van een enorme nieuwe groene voortuin in de voormalige middenberm. Én van een nieuwe brug over het spoor richting het Moreelsepark en de binnenstad. De prachtige middenberm is niet de enige groene winst aan de Croeselaan. In aanbouw zien we de woontorens van Wonderwoods, dat met zijn hangende tuinen een iconisch woongebouw in wording is. En ‘groen’ is ook het fietspad met circulair materiaalgebruik. Hier experimenteert de gemeente met nieuwe technieken. Het materiaal bleek niet bestand tegen strenge vorst. Juist de faalfactoren in de praktijk zijn belangrijke lessen voordat deze oplossingen echt op grotere schaal worden toegepast.

Maatschappelijke investering
We vervolgen onze route met de fiets aan de hand via de brug over het spoor. Op de brug staan bomen. “Je kunt je afvragen of dat nou de beste maatschappelijke investering in groen is”, zo laat Frank zijn licht schijnen op deze investering. Deze bomen moeten aan talloze randvoorwaarden voldoen en vragen dure investeringen in de constructie. De vraag stellen is ‘m beantwoorden, zo is onze indruk. 

Op het gebied aan de overkant is de gemeente juist reuze trots: het Moreelsepark. “Hier hebben we echt ingezet op een integraal proces met alle stakeholders en vonden we draagvlak om veel verkeersruimte om te zetten in parkruimte en daarnaast het bestaande groen kwalitatief te verbeteren.” Het Moreelsepark loopt naadloos over in de terecht al veelvuldig bewierookte Catherijnesingel. Van verkeersader naar een stuk onverwacht ruige natuurlijke oever midden in de stad. Ineens lijken de andere, klassieke singels met hun strak gemaaide en beschoeide oevers een relict uit de vorige eeuw.

Verder op onze fietstocht belanden we bij Park Oosterspoorbaan. Hier zien we de oude bovenleidingsportalen, die herinneren aan de treinen die hier vroeger reden naar het Maliebaanstation. Sinds 2017 is de spoorbaan getransformeerd tot een 750 meter lang fiets- en wandelpark. Het vormt de verbinding tussen de binnenstad van Utrecht en het Kromme Rijngebied. Bewoners zijn in de ontwikkeling van dit park actief betrokken en dat is te zien aan het wandel- en fietspad dat aansluit op veel tuinen. Burgerinitiatieven als gedeelde speeltuintjes, ‘beweging parkjes’ en samen te onderhouden groen komen hier samen.

Onze laatste halte is het Rubenskwartier. Zoals zo in veel wijken in Utrecht zijn de straten hier smal en rijk aan verharding. Door een ‘tegeltje te wippen’ kunnen welwillende bewoners toch groen aan de gevel krijgen. Een strookje tegels lijkt weinig, maar door het faciliteren met acties als de Geveltuin Burendag en de tegel-ophaalservice zijn er in Utrecht alleen al in 2022 zo’n 630 geveltuinen aangelegd. Ook parkeerplaatsen worden omgezet in groen. Tenminste, als de bewoner daarin mee gaat. We brainstormen over een alternatief soort parkeervergunning, waarbij iedere vergunninghouder x m2 aan ruimte krijgt, die ook uit te ruilen is tegen meer groen. De gemeente voorziet vergunninghouders al jaren van een parkeerplek, maar wat nu als die helemaal geen parkeerplek wil? Het is al laat en de zon heeft goed geschenen. Op naar het terras!

Balans opmaken 
Op het terras maken we de balans op. De Utrechtse Groene Schaalsprong is een geweldige inspiratiebron voor andere Nederlandse steden. Veel gemeenten staan voor het dilemma van ‘we willen wel, maar....’.  De ‘maren’ gaan over gebrek aan financiering, capaciteit op de werkvloer, de strijd om de ruimte met de autobezitter, de technische uitdagingen. Allemaal kwesties waar ook Utrecht niet omheen kan. Maar laten zien, experimenteren en volhouden loont. Iedere meter doet er toe, ook die van bewoners en bedrijven. Dat begint bij het besef dat de Groene Schaalsprong van levensbelang is voor de stad.